Selfi interfejsa

21.12.2015. | #Selfi interfejsa

O knjizi Jezik novih medija Leva Manoviča Šta još danas možemo zvati novim medijima i umetnošću novih medija? Šta se promenilo u estetici  i odnosu umetnika prema tehnologijama od modernističkog avangardnog filma, prvih fotografija Feliksa Nadara ili Ajzenštajnovog pokušaja ekranizacije Marksovog Kapitala? Ili još samo možemo ponoviti onaj čuveni naslov u obliku pitanja Sanjaju li androidi električne ovce romana Filipa K. Dika, prema kojem je Ridli Skot snimio kultni film Blade Runner i u isto vreme reklamu za “mekintoš”, i ući u priču o distopijskom univerzumu? Impozantna istorija prisustva tehnologija u različitim vidovima kreativnih procesa ipak nema veliku teorijsku elaboraciju, bar ne sveobuhvatnu. Tako pored Makluanove teorije novih medija i Ristićeve Videosfere, na našem jeziku možemo da čitamo još samo izdanja zatvorenog  MSU i tekstove nekolicine istoričara i kritičara umetnosti o određenim novomedijskim umetničkim pojavama i autorima, uglavnom video-arta i performanasa. Zato se Jezik novih medija Leva Maneviča može smatrati prvom knjigom o estetici i strategijama umetnosti postmodernog nam nasleđa kompjuterizovanog društva, ali i o kulturološkim aspektima super-realnosti u kojoj živimo već nekoliko decenija. Ako pogledamo da je autor ovog kapitalnog dela svoje obrazovanje iz slikarstva, arhitekture i računarskog programiranja sticao u čuvenom ruskom sistemu obrazovanja a danas radi u najboljim američkim školama novih tehnologija, ne čudi sveobuhvatnost, širina asocijativnih veza i uporednih analiza - od fotografije 19. veka do video-igrica. Međutim, ova knjiga je zanimljiva i važna i zbog sopstvenog koncepta uvođenja drugačijih perspektiva, strukture i kompozicije samog teksta koji se bavi temama teorije sadašnjosti, mapiranja i principa novih medija, mitologije digitalnog i interaktivnosti, kulturnog interfejsa i kulturoloških filtera do ikona mimezisa i prostora krstarenja. Posebno je zanimljiva perspektiva suočavanja dva koncepta shvatanja interaktivnosti, zapadnjačkog i postkomunističkog, koju u predgovoru naglašava Mark Trajb (osnivač Rizom.org) citirajući samog Manoviča:” Zapadnjački umetnik smatra da je internet savršeno oružje za rušenje svih hijerarhija i dovođenje umetnosti do naroda. Nasuprt tome, za mene, postkomunističku osobu, internet je samo jedan zajednički stan iz Staljinovog doba: nema privatnosti, svi se špijuniraju, uvek postoje redovi pred zajedničkim prostorijama...” U samom prologu Manovič uspostavlja vezu sa poetikom avangardnog filma moderne i naglašava da će delo ruskog reditelja Dzige Vertova iz 1929. Čovek s filmskom kamerom poslužiti kao vodič kroz jezik novih medija, neka vrsta vizuelnog esperanto jezika interfejsa. Kadrove iz Vertovljevog filma stavlja  u funkciju ikona na desktopu, foldera u kojima su naznačene osnovne ideje poglavlja knjige, sa brojevima stranica tako da sami možete da birate kurs krstarenja po zatvorenoj petlji, koju inače definiše narativom novih medija i najosnovnijom od svih kontrolnih ustrojstava. Dakle, sama knjiga Jezik novih medija  ima  strukturu predmeta sopstvenog istraživanja, odnosno ona je štampana verzija kompjuterske forme ali i poruka da se digitalna revolucija odvija kroz ugradnju avangardnih estetskih strategija u metafore komandi i interfejs računarskog softera. Sama knjiga je model ideje da se avangarda materijalizovala u računaru, a po principu petlje računarska poetika se materijalizovala u Manovičevoj knjizi, vratila se u fizičku realnost. Tu ugradnju on analizira na primeru modernističke montaže dadaista i futurista koja u kompjuterizovanom dobu prelazi u komande copy/paste i komponovanje kolažiranog jezika tako što od znaka i umetničke strategije postaje tehničko sredstvo. Na samom početku knjige autor razvija tezu da digitalna kultura nije dovela samo do novih umetničkih oblika nego je redefinisala i postojeće i promenila perspektive njihove recepcije. Vertova i Grinaveja Manovič sada naziva velikim filmskim stvaraocima baze podataka dvadesetog veka, R.Skot i Lukas primeri su mu za digitalni film, narativ video-igrica mu je očigledan u filmu “Trči, Lola, trči”, digitalni kod postaje umetnost u delima Vuka Ćosića, ali on isto tako smatra važnom scenu Dogma koja svoju poetiku gradi na negiranju kompjuterskih tehnologija. Najočigledniji primer brzog pretvaranja kulture u e-kulturu ovom autoru je MTV kultura 90-tih godina, koja se u ovoj knjizi naziva periodom manirizma novih medija, a stvarno novim medijima Manovič smatra video-igre, interaktivne instalacije, računarsku animaciju, veb-lokacije, virtuelne svetove, digitalni video, digitalni film, interfejs između čoveka i računara. Osnovni problemi umetnosti novih medija nastaju u traganju za mogućnostima pretvaranja efekata u smisaoni umetnički jezik, odnosno u pitanje kako povezati bazu podataka i narativ u jedan oblik. Umetnik u ovom slučaju postaje i tehničar, što nije nova pozicija, i tu nas Manovič vraća na čuveni esej V. Benjamina iz 1936. “Umetničko delo u veku svoje tehničke reprodukcije”  i delovanje Vhutemas-a (Viši umetničko-tehnički studio, moskovska škola umetnosti i dizajna dvadesetih godina, pandan Bauhausu) pokazujući koliko se estetika novih medija temelji na privrženosti estetici levičarske avangarde 20. veka i u strategiji otkrivanja načina delovanja ideologije, u demistifikaciji mehanizama stvaranja iluzije ugradnjom u kompjuterske komande i softer. Već smo čitali kako Dona Haravej u svom “Manifestu kiborga” predstavlja, doduše utopističku ali vrlo inspirativnu, viziju uzimanja oruđa u svoje ruke kroz 3C (cod, comand, control) ali Manovič nas suočava sa jednom vrlo opasnom činjenicom, da moderna ideologija nadzirućeg diskursa (Fukoov termin) upravo računa na iluziju kontrole gradeći sliku dekonstrukcije same sebe kroz bezbrojne “skandale” i “istrage” i otkrivanje sopstvene mašinerije. Tako subjekat lako postaje korisnik koji veruje novim ideološkim matricama upravo zato što mu je data iluzija kontrole. Pored teorije novih medija u ovoj knjizi paralelno pratimo i stvaranje njihove istorije od polovine 19. veka, preko vojnih labaratorija, do anonimnih hakerskih grupa, od Bodlerovog dokonog šetača do Kjubrikovih filmova u susretu sa liotarovskom postmodernom sudbinom u računarskoj kulturi. Kulturi koja je redefinisala postojeće kulturološke obrasce, umetnost, ideologiju, vreme, subjektivitet i stvorila nove forme i svetove,  a neke dimenzije, kao što je prostor, potpuno izbrisala. Dakle, kiber prostor nema prostor, koliko god to paradoksalno zvučalo, i tu je suštinska razlika između kulture 19. veka i postmoderne kategorije vremena. Mada često citira P. Virilia, naročito “Rat i film” i “Veliku optiku”, Manovič ne govori o njegovim elektronskim protezama, niti o bilo kom fizičkom odnosu čoveka i kompjutera već isključivo o psihološkim vezama i poziva se na onu vrstu teoretičara i umetnika, od Azejštajna do Rozalind Kraus, koji su film i video-art smatrali psihološkim medijima. Poput Lori Anderson koja nove tehnologije poredi s logorskom vatrom, zavodljivom ali i opasnom, Manovič u jeziku novih medija vidi mogućnost vraćanja u pra jezik, što znači u period pre nesporazuma, i posebno se bavi fenomenom nastanka novih reči od strane malih grupa ljudi koje odmah, skoro instiktivno i prirodno,  prihvataju milioni korisnika. Njegova knjiga počinje objašnjenjem sopstvenog naslova, zašto jezik a ne poetika ili estetika novih medija, a završava se i ovakvim definisanjem jezika novih medija – novi esperanto. Ponovo smo u krugu petlje same knjige. Osnova jezika novih medija jeste film, ali Vertova, Grinaveja, Skota, Kjubrika posle ovog čitanja sigurno gledamo drugačije. Vera Kopicl Kompletna informacija o knjizi Jezik novih medija Leva Manoviča

Like&Share