(Miroljub Radojković, Branimir Stojković, Aleksandar Vranješ: Međunarodno komuniciranje u informacionom društvu, Izdavačko preduzeće „Klio“ i Javna medijska ustanova „Radio-televizija Srbije“ Beograd, 2015.)

U najnovijoj seriji biblioteke Multimedija, beogradske izdavačke kuće „Klio“, koja ovu biblioteku odnedavno publikuje zajedno sa Javnom medijskom ustanovom „Radio-televizija Srbije“, objavljena je knjiga Miroljuba Radojkovića, Branimira Stojkovića i Aleksandra Vranješa pod naslovom „Međunarodno komuniciranje u informacionom društvu“. Radojković i Stojković su profesori Fakulteta političkih nauka Univerziteta u Beogradu, a Vranješ je viši asistent Fakulteta političkih nauka Univerziteta u Banjoj Luci. Iako svojim dosadašnjim radom autori funkcionišu u istom naučnom polju humanističkih nauka, uže specijalnosti i interesovanja njihovog stručnog i naučnog prosedea su različita. To knjizi nije dalo problematičnu dozu viška kompetentnosti, naprotiv saobražavajući gledišta i iskustva sopstvenih naučnih posmatranja, ova tri autora tvore celovit i koherentan pregled savremenog međunarodnog komuniciranja.

Knjiga sadrži osam tematskih poglavlja koja zajednički potpisuju sva tri autora: 1. Geneza međunarodnog komuniciranja. 2. Prostorna i vremenska dimenzija međunarodnog komuniciranja. 3. Efekti međunarodnog komuniciranja, obrisi svetskog sela, kulturni imperijalizam – mit ili stvarnost? 4. Borba za novi svetski informacioni i komunikacijski poredak. 5. Međunarodna propaganda. 6. Norm u međunarodnom komuniciranju, međunarodno komuniciranje – likovi i tokovi, organizacija Ujedinjenih nacija, UNESKO, norme o međunarodnoj propagandi, Evropska unija. 7. Sposobnosti za međunarodno komuniciranje. 8. Od međunarodnog do globalnog komuniciranja, uloga informaciono-komunikacionih tehnologija, globalno komuniciranje i međunarodno razumevanje, rizici globalnog komuniciranja.

Početna težnja autora jeste da, najpre, definišu i smeste u odgovarajuće tipološke i standardne forme sam pojam međunarodnog komuniciranja. U dijahronoj perspektivi naučnog posmatranja opažaju se prvi oblici komuniciranja među različitim zajednicama još u ono vreme kada su se različiti narodi odredili svojim identitetima i teritorijalnom pripadnošću. Teritorijalizacija populusa je preduslov za početak prvih oblika komuniciranja među njima, najpre u procesima razmene materijalnih dobara a kasnije i rafiniranih derivata socijalnog iskustva kao što su informacije, ideje i kulturna dobra. Kao prve oblike međunarodnog komuniciranja autori vide tri vrste tadašnjig agensa: a) aktivni pojedinci koji svojim kretanjima između veoma udaljenih prostora vrše prvobitne razmene ideja, dobara, informacija ... b) verske zajednice koje šire svoja učenja u svim geografskim pravcima podvodeći pod svoj uticaj nove narode i nove teritorije i v) pomeranja čitavih naroda kroz masovne seobe tokom kojih se celokupna kulturna i deo materijalnih dobara dislociraju na nove prostore i narode. „U poređenju sa današnjim informacionim obiljem koje liči na potom zbog omnipotentnosti digitalnog komuniciranja, moramo konstatovati da je opisana početna faza međunarodnog komuniciranja bila malog obima i bez planetarnog, prostornog kotinuiteta. Mereno savremenim aršinom, možemo reći da je u tom periodu sveukupni uticaj komuniciranja na svetska zbivanja bio mali, što nikako ne znači da je bio potpuno zanemarljiv“ – smatraju autori.

Vremensko i prostorno određenje međunarodnog komuniciranja zasniva se na idejama o kretanju informacija kroz prostor i kroz vreme, ili o brzini kojom informacije unutar kanala međunarodnog komuniciranja tokom istorije putuju od tačke komunikatora do tačke recipijenta. Doslovno, autori smatraju da je prostorna ravan međunarodnog komuniciranja u skoro potpunosti osvojena, jer danas skoro da ne postoji mesto na planeti u koje ne dopiru neki od kanala masovnog komuniciranja, alektromagnetni talasi – recimo. Ta prostorna ravan je nadmašena izlaskom u svemir i slanjem snimaka, podataka i informacija sa udaljenih planeta i galatičkih prostora. Vremenska ravan u kojoj međunarodno komuniciranje funkcioniše definisana je isključivo kroz pojam brzine protoka informacija između izmenjivača poruka. Ona se vremenom ubrzava i danas se nalazi blizu svog maksimuma, bez neke značajne mogućnosti da još poraste. Ako su nekada bile potrebne godine i meseci da se informacija o nekom događaju prenese sa jednog kraja kontinenta na drugi, danas se to postiže u istom trenutku – smatraju autori.

Možda ključno poglavlje, za razumevanje koncepta i strukture međunarodnog komuniciranja, jeste treće poglavlje u kome se razlažu i elaboriraju efekti međunarodnog komuniciranja. Iako se pojam komuniciranja najvećoj meri, pa i savremenoj teoriji i praksi, razume kao svojevrsna razmena informacija ili višeg oblika informacione sadržajnosti, u ovom poglavlju se pojam komuniciranja širi na druge vidove razmenske aktivnosti među zajednicama, narodima i prostorima. U svom izvornom konceptu, koji je profesor Radojković razrađivao i eksplanirao još pre tri decenije u svom prvom izdanju studije „Međunarodno komuniciranje“1 pojam i funkcije međunarodnog komuniciranja razvijeni su kao aktivnost koju su tokom druge polovina HH veka preduzimale države i međunarodne organizacije, a u cilju širenja i razmene informacija o društvenoj, kulturno, privrednoj i političkoj aktivnosti. Čini se da je sada došlo do sadržajnijeg i modernizovanog razumevanja pojma i obuhvata termin međunarodno komuniciranje. Autori ovde ukazuju na ključne društvene pojave na razmeđu dva veka i kao uticajne procese navode kraj industrijskog društva i početak ere informacionog društva, potom skokovit razvoj tehnologije a posebno informaciono – komunikacionih tehnologija koje i dramatičnim razmerama unapređuju funkcionisanje društava, država globalnih institucija razmene i saradnje. Međunarodne okolnosti diktiraju deluju i kao uzrok i kao posledica na dinamiku razvoja međunarodnog komuniciranja ali i na njegov obim i sadržinu. Globalna zajednica je danas obeležena, možda i previše opterećena, savremenim vidovima i sredstvima komuniciranja. U tom pogledu naglašava se značaj elektronskog poslovanja i „elektronizacije“ skoro svih vidova ljudskog života i funkcionisanja od procesa obrazovanja (e-learning), trgovanja (e-bay), plaćanja (e-banking), vršenja javnih poslova (egovernment) kao značajan faktor širenja područja međunarodnog komuniciranja. Ovom tezom autori jasno ukazuju na međunarodno komuniciranje kao aktivnost koja više nije usko vezana samo za razmenu informacija među medijima masovnog komuniciranja ili u međunarodnom emitovanja radi, televizijskih ili novinskih sadržaja. Danas se međunarodnim komuniciranjem, smatraju autori ove studije, podrazumeva svaki oblik komunikacione prakse prekograničnog, transgraničnog ili globalnog obima i dometa.

Tu, osavremenjenu definiciju autori zasnivaju na razvoju modernih komunikacionih sredstava i tehnika koje su, nedvosmisleno dominantne društvene pojave savremenog doba. Zahvaljujući njima savre meno društvo je u stanju da daleko brže i sadržajnije vrši razmenu informacija i sadržaja razne prirode. Tako se današnjom komunikacionom praksom u međunarodnim okvirima podrazumeva svaka razmena i fluktuacija informacija, kako ona lingvističko – simboličkog karaktera, tako i ona tehničko – procesnog karaktera. Čak se otvara i pitanje da li je međunarodno komuniciranje globalna društvena kategorija ili nadilazi neke od tih odrednica. Navodeći primer komuniciranja između zemaljske bazne stanice i posade u svemirskoj istraživačkoj misiji, autori ukazuju da međunarodno komuniciranje pripada čoveku i njegovoj zajednici, ali da ne pripada samo našoj planeti. Slanje satelitskih ekspedicija u svemirske prostore, istraživanje površine meseca, Marsa i drugih nebeskih tela i prostora jasan je oblik intergalaktičke, dakle ne samo zemaljske komunikacije. Dakle, u svom opsegu međunrodno komuniciranje jeste globalno civilizacijsko, ali nije samo zemaljsko, već je svemirska kategorija. Ne ulazeći u futurističke aspekte razmatranja ove teze, autori daju solidan inicijalni okvir za neka druga istraživanja budućnosti komuniciranja i globalnog društva.

Jedan od doprinosa razumevanju međunarodne komunikacione prakse, svakako, dolazi i kroz upoznavanje koncepcije i nastojanja koju su u drugoj polovini prošlog veka pokušavale da etabliraju Ujedinjene nacije kao i Pokret nesvrstanih zemalja. Ova studija ukazuje na dominantnu praksu međunarodnog komuniciranja u vreme hladnoratovskih tenzija i bipolarne koncepcije svetskih privredno političkih odnosa. Iako najnaseljenije, nerazvijene i zemlje „trećeg sveta“ u toj globalnoj podeli infomativnog kolača nisu imali svoje mesto. Pokret nesvrstanih je uspostavljao mehanizme razmene, ali i vrednosnog tretmana međunarodnog komuniciranja te je svoje članice okupljao oko Pula novinara nesvrstanih zemalja koji je u to vreme predstavljao ozbiljnu globalnu konkurenciju prekograničnom emitovanju praktikovanom od Istoka i Zapada. Ipak, takva komunikaciona šema se brzo raspala slomom socijalističkog sistema vlasti u Sovjetskom savezu i promenama u zemljama bivšeg socijalističkog bloka. Ti procesi se podudaraju sa tehnološkim usavršavanjima i prodorom informacionih tehnologija u sve segmente masovnog društva. Predominacija tehnoloških rešenja i mrežne filozofije, započete u ARPANET-u a usavršene i plasirane iz Silikonske doline i japanskog ostrva, temeljno će promeniti svet globalnog komuniciranja i dati mu potpuno novu fizionomiju i fiziologiju.

Jedno od pitanja koje su autori aktuelizovali i, na izvestan način, problematizovali jeste pitanje „informacionog/sajber suvereniteta“ koje se sve više nameće kao (da li ?) nužna praksa. Pojavljivanje najpoznatijih svetskih „zviždača“ poput Džulijana Asanža i Edvarda Snoudena, samo su vrh ledenog brega koji bi mogao žestoko da potrese suverene i monolitne državne informacione strukture i razmenske mreže globalnih institucija, unutar kojih se kreću za javnost značajne i važne informacije. Sjedinjene Američke Države, odnedavno i Kina, a u najavi Nemačka i Rusija, već štite svoje virtuelne prostore od svih vrsta spoljnjih upada, intervencija ili akcija kojima bi mogao biti narušen ili doveden u opasnost realni državni sistem ili njegovi delovi. Kineski model „internet suvereniteta“ legalizuje mogućnosti da svaka država apsolutno može kontrolisati koji delovi sadržaja internet platformi mogu biti u mrežnom saobraćaju te zemlje, a koji ne. Praksa ograničavanja pristupa pojedinim internet servisima, kao što su Jutjub i Tviter, bila je do skoro nezamisliva i suprotna svakoj slobodarskoj i demokratskoj misli. Ali, nedavno ponovljeni primeri blokiranja ova dva servisa u Turskoj pokazuju da država može, makar i na karatko, da ukine značajne mogućnosti a time i spreči, procese globalnog komuniciranja, na svojoj teritoriji. Hoće li globalna akademska i naučna zajednica uspeti da pronađu izlaz iz takve situacije teško je sada prognozirati, ali kao što autori u ovoj studiji navode, brojni problemi u ovom polju su tek otvoreni a moguće je da posledice nerazvijenosti opet plate najsiromašnije zemlje. „Ekonomski nerazvijene zemlje koje ne mogu priuštiti ograđivanje svoje sajber teritorije ostaće ili pod okriljem SAD ili će se stvoriti ničiji sajber prostor koji će biti neregulisan i verovatno rezervisan za razne nelegalne sadržaje“ – strahuju, izgleda sa mnogo razloga, autori ove studije.

U zaključnom delu ove knjige posebno su obrađena praksa društvenih mreža i veb 2.0 tehnologija kao ključnih za stvaranje potpuno nove tehnike i sadržine globalnog komuniciranja. Čini se da upravo internet platforme bazirane na njeb 2.0 tehnologijama kao i eksplozija društvenih mreža u savremenom dobu, daju oblik i karakter celokupnom međunarodnom komuniciranju. Autori, konsekventno tome, smatraju da posle pojave ove dve tehnologije ništa više u infosferi nije ostalo kao ranije.

U samom ishodištu studioznog i temeljnog kretanja kroz teoriju i praksu međunarodnog, a od nedavno – globalnog, komuniciranja, autori ne nude nikakva proročanska viđenja, pa čak ni stavove umerenijeg karaktera. Njihova intencija je da otvore pitanja, osvetle ih maksimumom „lumena naučne pažnje“ i sugerišu čitaocima i proučavaocima neke od pravaca daljnjeg studiranja ove materije. Knjiga donosi obilje analitičkih materijala koji su veoma korisni praktičarima i teoretičarima, a što je najvažnije, zahvatom nadilazi polje komunikologije i ulazi u tematske oblasti koje probuđuju interes informatičara i arhitekata budućih informaciono – komunikacionih tehnologija i sistema.

Knjiga predstavlja, ne toliko obiman, ali zato koncizan i efikasan saznajni i analitički instrumentarij za svaku vrstu misaone vivisekcije savremenog globalnog komuniciranja, ma o kom delu njegove prakse da je reč.

Knjiga je štampana u udžbeničkom B5 formatu sa broširanim mekim povezom na 200 strana ofsetne crno-bele štampe, bez ilustracija. Sadrži standardnu monografsku opremu, popis literature, internet izvore, imensko-predmetni registar i propisanu bibliotečku obradu u CIP katalogizaciji Narodne biblioteke Srbije. Glavni urednik je Zoran Hamović a recenzenti izdanja su prof. dr Divna Vuksanović i prof. dr Aleksandar Bogdanić. Dizajn knjige Svetlana Volić.

Izdavanje knjige finansijski je pomoglo Ministarstvo nauke i tehnologije u Vladi Republike Srpske.

Boban Tomić

http://fpnbl.org/naucni-casopis-poiteia